Roberta Silverberga Skrzydła Gnozy

Bydgoszcz, 25 listopada 2018

„Skrzydła nocy” Roberta Silverberga (Wydawnictwo MAG, 2017, Artefakty, tłumaczenie Krzysztofa Sokołowskiego) to książka wymagająca szerszego omówienia. Wielowątkowość, szukanie powiązań intertekstualnych, nawiązań do mitu (archetypów i toposów) są niezwykłą nagrodą dla świadomego czytelnika. Spójrzmy prawdzie w oczy, czytanie „Skrzydeł nocy” wprost, jako jeszcze jednego utworu science fiction, nie ma sensu. W ten sposób przeoczymy to co w tej książce najważniejsze – wymiar mistyczny, czy metafizyczny.

Dlatego, na gorąco spisuję kilka moich subiektywnych spostrzeżeń.

Przede wszystkim, moim zdaniem, „Skrzydła nocy” to nie powieść a tryptyk. Motywem łączącym opowiadania tryptyku jest miłość. Miłość w całym bogactwie swoich znaczeń. Miłość do konkretnego człowieka, do ludzi i do Człowieka jako gatunku. Od miłości „ludzkiej” mającej ewidentnie erotyczny charakter, do miłości „metafizycznej” w sensie głoszonym przez Pawła z Tarsu!
A to nie jedyny wiodący motyw, jest jeszcze hybris, to przekleństwo rodzaju ludzkiego od zarania dziejów, pokazane tu na poziomie zarówno indywidualnego człowieka, jak i  Człowieka jako cywilizacji. Oczywiście ta nieunikniona kara za pychę człowieczą, będąca immanentną zasadą wpisaną w pojęcie hybris, często jest używana w twórczości literackiej, ale zwykle jako różne odmiany pomysłów Jana z Patmos. Robert Silverberg poszedł w innym, bardziej chyba adekwatnym kierunku, bo co może być bardziej dotkliwe dla osobnika pysznego ponad wszelką miarę, niż sprzedanie (zajęcie komornicze) go za długi? Mówimy o całym naszym gatunku…

Wreszcie motyw odkupienia, czy szeroko rozumianego zbawienia (nie koniecznie na poziomie religijnym). Tu moje skojarzenia idą, i to patrząc na cały tekst, w kierunku myśli gnostyckiej. Ta teza właśnie wymaga szczególnego wyjaśnienia. W każdym razie widać w tekście nawiązania do myśli i praktyki katarów. Gildia Odkupicieli przypomina Doskonałych, motyw wszechogarniającej miłości, istnienie nadjaźni. Nie zdziwię się, jeżeli moje tezy wydadzą się wielu osobom dziwne, ale to moja interpretacja(*)…
Kończąc chciałbym jeszcze zwrócić uwagą na jeden powstały mniej więcej w tym samym czasie utwór. George R. R. Martin napisał wtedy swoje sztandarowe dzieło „Pieśń dla Lyanny”. Tam nawiązania do doktryny katarów są też widoczne, Zjednoczenie, Dopuszczeni. Wreszcie ta spowiedź aspirujących do Dopuszczenia to przecież consolamentum w lekko zmienionej formie…

Mam nadzieję, że odważę się napisać szerszą wersję tych, być może kontrowersyjnego dla niektórych, przemyśleń.

(*) Nie ukrywam, że te odczytania mają swoje inspiracje w esejach Otto Rahna, i jego interpretacjach myśli gnostyckiej.  Powiedzmy szczerze, był on osobą dość kontrowersyjną …ale towarzyszył mu w badaniach ten romantyczny zachwyt, właściwy dla natchnionych mitem badaczy przeszłości.